शेतीशिवार टीम : 2 सप्टेंबर 2022 : भाजीपाल्याच्या लागवड करताना शेतकऱ्यांसाठी अत्यंत फायदेशीर पीक ठरतं ते म्हणजे ब्रोकोली. अनेक पोषक तत्वांनी युक्त या भाजीला बाजारपेठेत मोठी मागणी असते. मोठमोठ्या मॉल्स आणि मार्केटमध्ये त्याची विक्री केली जाते. अनेक मोठ्या हॉटेल्समध्ये लोक त्याची भाजी अगदी आवडीने खातात. ब्रोकोली दिसायला कोबीसारखी असली तरी पौष्टिकतेने सामान्य कोबीपेक्षा जास्त फायदेशीर आहे. मार्केटमध्ये उच्च दर्जाच्या ब्रोकलीला 200 ते 250 किलो दराने भाव मिळतो.
ब्रोकोली लागवडीसाठी रोपवाटिका तयार करण्याची हीच योग्य वेळ आहे. साधारणपणे सप्टेंबर-ऑक्टोबर हा ब्रोकोली रोपवाटिका तयार करण्यासाठी सर्वोत्तम काळ मानला जातो. तर मध्यम उंचीच्या भागात त्याची रोपवाटिका ऑगस्ट – सप्टेंबर महिन्यात तयार केली जाते.
ब्रोकोली लागवडीसाठी माती आणि हवामान :-
ब्रोकोलीच्या लागवडीसाठी 18 ते 23 अंश तापमान चांगलं मानलं जातं. त्याच्या लागवडीसाठी थंड हवामान चांगलं मानलं जातं. ब्रोकोली उत्तर भारतातील मैदानी भागात हिवाळ्याच्या हंगामात म्हणजे सप्टेंबरच्या मध्यापासून फेब्रुवारीपर्यंत वाढू शकते. जरी ब्रोकोलीची लागवड अनेक प्रकारच्या जमिनीत केली जाऊ शकते, परंतु वालुकामय चिकणमाती माती त्याच्या लागवडीसाठी खूप चांगली आहे. त्याची रोपे सप्टेंबरच्या मध्यापासून ते नोव्हेंबरच्या सुरुवातीस तयार करता येतात.
ब्रोकोलीच्या जाती :-
ब्रोकोलीचे प्रामुख्याने तीन प्रकार आहेत, पांढरा, हिरवा आणि जांभळा. यातील हिरवे वाण लोकांना अधिक आवडतात. नाइन स्टार, पेरीनियल, इटालियन ग्रीन स्प्राउट्स किंवा कॅलाब्रास, बाथम – 29 आणि ग्रीन हेड या ब्रोकोलीच्या प्रमुख जाती आहेत. तसेच, त्याच्या संकरित वाणांमध्ये पायरेट पेक, प्रीमियर क्रॉप, क्लिपर, क्रुसेडर, स्टिक आणि ग्रीन सर्फ यांचा समावेश आहे.
अशा प्रकारे तयार करा ब्रोकोली नर्सरी :-
ब्रोकोलीची रोपवाटिका फुलकोबीच्या रोपवाटिकेप्रमाणेच तयार केली जाते. यानंतर मुख्य शेतात लागवड केली जाते. ब्रोकोलीची रोपवाटिका तयार करण्यासाठी 3 फूट लांब व 1 फूट रुंद आणि जमिनीच्या पृष्ठभागापासून 1.5 सें.मी. मी बियाणे उंच कॅरीमध्ये पेरल्या जातात. त्याच्या पेरणीसाठी हेक्टरी 400 ते 500 ग्रॅम बियाणे घेतले जाते. कॅरी व्यवस्थित तयार करून कुजलेले शेणखत मिसळल्यानंतर बियाणे 4-5 सेंमी ओळीत पेरावे. अंतरावर 2.5 सें.मी पेरणीनंतर, कॅरीवर थॅचच्या पातळ थराने झाकलेले असते. यानंतर आवश्यकतेनुसार वेळोवेळी पाणी द्यावे. जेव्हा झाड उगवायला लागते तेव्हा वरून तण काढून टाकावे. रोपवाटिकेतील किडींपासून झाडांचे संरक्षण करण्यासाठी कडुनिंबाचा डेकोक्शन किंवा गोमूत्र वापरता येतं.
पेरणीपूर्वी बियाणांवर उपचार करणे आवश्यक :-
रोपवाटिकेतील विविध रोगांपासून झाडांचे संरक्षण करण्यासाठी, पेरणीपूर्वी बियाण्यांवर बुरशीनाशकाची प्रक्रिया करणे अत्यंत आवश्यक आहे. रोगमुक्त, निरोगी रोपे मिळविण्यासाठी, ब्रोकोलीला पेरणीपूर्वी कॅप्टन 50 डब्ल्यूपी @ 1 ग्रॅम/100 बियाण्याची प्रक्रिया करावी. पेरणीच्या वेळी बियाण्याची खोली आणि अंतर याची काळजी घेणे देखील आवश्यक आहे. बियाण्याचे अंतर 4 ते 5 सेमी आणि खोली 2.5 सेमी असावी. यामुळे बियाणांचे अंकुरण सुधारते.
मुख्य शेतात अशा प्रकारे करा ब्रोकोलीची लागवड :-
त्याची रोपे बियाणे पेरल्यानंतर सुमारे 4 ते 5 आठवड्यांत शेतात लावण्यासाठी सक्षम होतात. ब्रोकोलीचे रोपे ओळीत लावाव्यात जेणेकरून तण काढणे सहज शक्य होईल. लावणीच्या वेळी ओळीपासून ओळीतील अंतर 45 सेमी आणि रोप ते रोपातील अंतर 30 सेमी ठेवावे. लावणीच्या वेळी जमिनीत पुरेसा ओलावा असावा. तसेच, रोपे लावल्यानंतर लगेच हलके सिंचन करणे आवश्यक आहे.
ब्रोकोली लागवडीतील खत आणि खतांचे प्रमाण :-
माती परीक्षणाच्या आधारे खत व खतांचा वापर करावा. परंतु, सर्वसाधारणपणे, ब्रोकोली पिकासाठी 50-60 टन कुजलेले खत, नाईट्रोजन 100-120 किलो प्रति हेक्टर, स्फुरद 45-50 किलो प्रति हेक्टर आवश्यक आहे. यामध्ये शेणखत व स्फुरद खतांची मात्रा शेत तयार करताना लागवडीपूर्वी जमिनीत चांगली मिसळावी. दुसरीकडे, नायट्रोजन खत 2 किंवा 3 भागांमध्ये विभागले पाहिजे आणि रोपे लावल्यानंतर अनुक्रमे 25, 45 आणि 60 दिवसांनी वापरावे. नायट्रोजन खताचा दुसरा वापर केल्यानंतर, रोपांना मातीने झाकणे फायदेशीर ठरते.
ब्रोकोलीमध्ये अशी असावी सिंचन व्यवस्था :-
ब्रोकोली पिकाला आवश्यकतेनुसार पाणी द्यावे लागते. यासाठी पिकाला दर 10-15 दिवसांनी पाणी द्यावे. या दरम्यान सिंचनाच्या वेळी शेतात पाणी साचणार नाही याची विशेष काळजी घ्यावी. कारण शेतात जास्त पाणी साचल्यास ब्रोकोलीचे पीक खराब होऊ शकते. त्यामुळे शेतातील मलनिस्सारण व्यवस्था व्यवस्थित ठेवावी.
पीक किती दिवसांत तयार होतं ?
जेव्हा ब्रोकोलीमध्ये फळाचा आकार सामान्य होतो, तेव्हा त्याची काढणी करावी. उशिरा कापणी केल्यास त्याला तडे जाऊ लागतात. त्याचे फ्लेक्स विखुरलेले असतात. साधारणपणे 60 ते 65 दिवसांत पीक काढणीसाठी तयार होतं. ब्रोकोलीचे चांगले पीक हेक्टरी 12 ते 15 टन उत्पादन देऊ शकतं.