शेतकरी पुत्रांनो, 1 एकरात ‘हा’ शेतीपूरक बिझिनेस करा स्टार्ट ; महिन्याला कमवाल 7 लाखांपेक्षा जास्त ; पहा, Business Idea….

शेतीशिवार टीम : 03 सप्टेंबर 2022 : जर तुम्ही देखील अशा लोकांपैकी एक असाल ज्यांना कमी गुंतवणुकीत मोठा कमाईचा शेतीपूरक व्यवसाय करायचा असेल तर तुमच्यासाठी ही एक उत्तम संधी आहे. आज आपण कमी गुंतवणुकीत बक्कळ नफा कमवणाऱ्या व्यवसायाबद्दल जाणून घेणार आहोत तो म्हणजे स्पिरुलिना फार्मिंग…  

स्पिरुलिना हा एक प्रकारचा जीवाणू आहे ज्याला सायनोबॅक्टेरियम म्हणतात ज्याला सामान्यतः निळ्या – हिरव्या रंगाचं शेवाळं म्हणून ओळखलं जातं. जे ताजे आणि खारट पाण्यात वाढतं. वनस्पतींप्रमाणे, ते प्रकाश-संश्लेषण प्रक्रियेद्वारे सूर्यप्रकाशापासून ऊर्जा निर्माण करते. ते उबदार पाण्याच्या अल्कधर्मी तलाव आणि नद्यांमध्ये वाढतं. आहारातील प्रोटिन्स महत्त्वाचा घटक आहे.

शेवाळं हे प्रोटिन्सच्या सर्वोत्तम स्त्रोतांपैकी एक आहे. स्पिरुलिनामधील (Spirulina) हे प्रोटिन्स मोठ्या प्रमाणात culture systems मध्ये मानवी आणि प्राण्यांच्या वापरासाठी व्यावसायिकरित्या घेतलं जातं. स्पिरुलीनामध्ये (Spirulina) 40 ते 80% प्रोटिन्स असतात आणि त्याचा वाढीचा दर खूप जास्त असतो. त्याच्या वाढीसाठी, त्याला थोडे पाणी, जमीन आवश्यक आहे. आणि उष्णकटिबंधीय प्रदेशातील कोणत्याही हवामानात स्पिरुलीना वाढू शकते. व्यावसायिक मत्स्यपालन जसे की मासे, कोळंबी आणि पशुधन ; स्पिरुलिना हा आहार पूरक म्हणून ओल्या किंवा कोरड्या स्वरूपातही वापरला जातो. (Spirulina farming in marathi)

स्पिरुलिना चे वैज्ञानिक / वनस्पति नाव :-

घरगुती स्पिरुलीनाचे वैज्ञानिक नाव इरिडेसी क्रोकस सॅटिव्हस एल.असं आहे.

स्पिरुलिना स्वास्थ्य लाभ (Spirulina Health Benefits) :-

स्पिरुलिनामध्ये उच्च सांद्रता असलेले अनेक पोषक आढळतात.
त्यात अँटीऑक्सिडंट आणि एंटी-इंफ्लेमेटरी गुणधर्म आहेत.
हे हृदयासाठी चांगलं मानलं जातं. ते एलडीएल (LDL) आणि ट्रायग्लिसराइड पातळी कमी करू शकते.
एलडीएल (LDL) कोलेस्टेरॉलचे ऑक्सिडीकरण होण्यापासून प्रतिबंधित करते.
त्यात कर्करोगविरोधी गुणधर्म असल्याचे दिसून येते आणि तोंडाच्या कँसरविरुद्ध चांगलं कार्य करतं.
एलर्जीक राहिनाइटिसची लक्षणे म्हणजे नाकाच्या वायुमार्गात होणारी जळजळ नियंत्रित करतं.
अँनीमियाविरुद्ध प्रभावी.
एचआयव्ही (HIV) रुग्णांसाठी उपयुक्त ठरतं कारण ते रोगप्रतिकारक शक्ती मजबूत करते.
स्नायूंची ताकद आणि सहनशक्ति क्षमता सुधारते.
मेंदूची उर्जा वाढवते कारण ते रिबोन्यूक्लिक अँसिड वाढवते.
पचनसंस्थेचे आरोग्य सुधारते.
वृद्धत्व विरोधी गुणधर्म आहेत.

एका चमचा Spirulina पावडरमध्ये 4 ग्रॅम प्रोटिन्स, व्हिटॅमिन बी1 (आरडीएच्या 11% थायमिन), व्हिटॅमिन बी2 (आरडीएच्या 15% रिबोफ्लेविन), व्हिटॅमिन बी3 (RDA च्या थियामिन 4%), तांबे (RDAच्या 21%), लोह (11%) असते. ओमेगा-6 आणि ओमेगा-3 फॅटी ऍसिड (सुमारे 1 ग्रॅम), मॅंगनीज, पोटॅशियम आणि मॅग्नेशियम देखील आढळतात.

स्पिरुलिना (Spirulina) शेतीसाठी आवश्यक हवामान :-

व्यावसायिक आणि मोठ्या प्रमाणात उत्पादनासाठी, स्पिरुलिना (Spirulina) हे योग्य हवामान असलेल्या प्रदेशात पिकवावे लागते. उष्णकटिबंधीय आणि उप-उष्णकटिबंधीय प्रदेश त्याच्या वाढीसाठी योग्य ठिकाणे आहेत. त्यासाठी वर्षभर सूर्यप्रकाश लागतो. स्पिरुलीनाचा वाढीचा दर आणि उत्पादन हे वारा, पाऊस, तापमानातील चढउतार आणि सौर विकिरण यासारख्या विविध घटकांवर अवलंबून असते.

स्पिरुलिना (Spirulina) शेतीसाठी आवश्यक तापमान :-

स्पिरुलीनासाठी तापमान :- उच्च प्रोटिन्स सामग्रीसह उच्च उत्पादनासाठी, 30° ते 35°C दरम्यानचे तापमान असायला हवं. स्पिरुलिना (Spirulina) हे 22° ते 38°C दरम्यान तापमानात टिकू शकतं. परंतु प्रोटिन्स सामग्री आणि रंग प्रभावित होण्याची शक्यता असते.

स्पिरुलिना फॉर्मिंग साठी तयारी…

व्यावसायिक स्पिरुलिना लागवडीत, निळ्या-हिरव्या रंगाचं शैवाल नैसर्गिकरित्या वाढणारे जवळचे संवर्धन माध्यम पुन्हा तयार करण्याची गरज आहे. वाढत्या स्पिरुलीनाचा मुख्य स्त्रोत पाणी आहे. त्यात स्पिरुलीनाच्या निरोगी वाढीसाठी आवश्यक पोषणाचे सर्व स्रोत असावेत. पाण्यात नियंत्रित मीठ असणे आवश्यक आहे.

सूक्ष्म शैवालांच्या मोठ्या प्रमाणात उत्पादन करताना पाण्याची आदर्श गुणवत्ता राखली पाहिजे. कल्चर माध्यमासाठी आदर्श pH मूल्य 8 आणि 11 च्या दरम्यान असावा. टाक्या किंवा खड्ड्यांमधील पाण्याची पातळी नियंत्रित ठेवावी. सर्व जीवांमध्ये प्रकाश संश्लेषण प्रक्रियेसाठी पाण्याची पातळी महत्त्वाची असते. पाण्याची पातळी जितकी खोल जाईल तितका सूर्यप्रकाश कमी होईल, ज्यामुळे शेवाळाच्या वाढीवर परिणाम होतो. किमान 20 सेमी उथळ पातळी ही पाण्याच्या पातळीची आदर्श उंची आहे. संस्कृती माध्यमाची रासायनिक रचना खालीलप्रमाणे आहे :-

रासायनिक घटक :- (ग्रॅम प्रति लिटर)

सोडियम हायड्रोजन कार्बोनेट(NaHCO3) :- 8.0
सोडियम क्लोराईड (NaCl) :- 1.0
पोटॅशियम नायट्रेट (KNO3) :- 2.0
हायड्रोस मॅग्नेशियम सल्फेट (MgSO4.6H2O) :- 0.16
अमोनियम फॉस्फेट (NH4)3PO4) :- 0.2
युरिया (CO(NH2)2) :- 0.015
लोह सल्फेट हेप्टाहायड्रेट (FeSO4.6H2O) :- 0.005
पोटॅशियम सल्फेट (K2SO4) :- 1.0
कॅल्शियम क्लोराईड डायहायड्रेट (CaCl2.2H2O) :- 0.1
अमोनियम सायनेट (CH4N2O) :- 0.009

स्पिरुलिना (Spirulina) शेती आणि उत्पादन :-

स्पिरुलिना (Spirulina) ही अनेक नैसर्गिक गोड्या पाण्यातील शैवाल प्रजातींपैकी एक आहे. ते मातीचे दलदल, समुद्राचे पाणी आणि क्षारीय पाणी असलेल्या खाऱ्या पाण्यासारख्या नैसर्गिक अधिवासात देखील आढळतात. ते उच्च पातळीच्या सौर किरणोत्सर्गासह उच्च अल्कधर्मी पाण्यात चांगले वाढतात जेथे इतर कोणतेही सूक्ष्मजीव वाढू शकत नाहीत. ते रात्रीच्या वेळी 15 डिग्री सेल्सिअस आणि दिवसा काही तासांसाठी 40 डिग्री सेल्सियस इतके कमी तापमान देखील सहन करू शकतात.

नैसर्गिक अधिवासांमध्ये, त्यांचे वाढीचे चक्र मर्यादित पोषक तत्वांच्या पुरवठ्यावर अवलंबून असते. नद्यांमधून किंवा प्रदूषणातून नवीन पोषक द्रव्ये जलाशयात येतात तेव्हा शैवाल वेगाने वाढतात आणि त्यांची संख्या जास्तीत जास्त घनतेपर्यंत वाढवतात. जेव्हा पोषक तत्वे संपतात तेव्हा स्पिरुलिना तळाशी पोहोचते आणि मरते आणि विघटित होते, पोषक पाण्यात सोडते. जेव्हा तलावामध्ये अधिक पोषक द्रव्ये जातात तेव्हा नवीन स्पिरुलिना चक्र सुरू होते.

व्यावसायिक आणि सामूहिक शेती :-

जपानने 1960 च्या दशकाच्या सुरुवातीस क्लोरेला मायक्रोएल्गीची मोठ्या प्रमाणावर लागवड करण्यास सुरुवात केली आणि त्यानंतर 1970 च्या दशकाच्या सुरुवातीस स्पिरुलिना (Spirulina) लागवड सुरू झाली. आज, 22 पेक्षा जास्त देश आहेत जे मोठ्या प्रमाणावर व्यावसायिकरित्या स्पिरुलीनाची (Spirulina) लागवड केली जाते.

स्पिरुलीनाचे उत्पादन :-

स्पिरुलिना सिमेंट किंवा प्लास्टिकच्या कोणत्याही सोयीस्कर टाक्यांमध्ये पिकवता येत असले, तरी 10 x 5 x 1.5 फूट आकाराची टाकी योग्य आहे. ते वाढवण्यासाठी सुमारे एक ते दोन फूट उंचीच्या टाकीत 1000 लिटर पाणी भरावं लागेल.

स्पिरुलिना वाढवण्यासाठी उबदार हवामान आवश्यक आहे. स्पिरुलिना शैवाल 25 ते 38 अंश सेल्सिअस तापमानात चांगली वाढतात. हिवाळ्यात टाकीतील पाणी हीटरनेही गरम करता येतं.

स्पिरुलिना (Spirulina) वाढवण्यासाठी बियाणे किंवा मदरकल्‍चरची आवश्यक आहे. 1000 लिटर पाण्याच्या टाकीत सुमारे 1 किलो स्पिरुलिना (Spirulina Mother Culture) ठेवा.

8 ग्रॅम सोडियम बायकार्बोनेट, 5 ग्रॅम सोडियम क्लोराईड, 0.2 ग्रॅम युरिया, 0.5 ग्रॅम पोटॅशियम सल्फेट, 0.16 ग्रॅम मॅग्नेशियम सल्फेट, 0.052 मिली फॉस्फोरिक ऍसिड आणि 0.05 मिली लिटर पाण्यात 0.5 मिली मीटर द्रावण मिसळा. स्पिरुलिना स्टार्टर किट सेंद्रिय स्टोअरमधून देखील खरेदी केले जाऊ शकते. ज्यामध्ये मदरकल्चर आणि वाढणारे द्रावण आहे.

स्पिरुलिना लागवडीतील खर्च आणि फायदा / स्पिरुलिना शेती प्रकल्प अहवाल :-

तलावाचा आकार 10 x 20 फूट असतो. आणि असे सुमारे 20 तलाव आहेत. प्रत्येक तलावातून दररोज सरासरी 2 किलो वेट कल्चर निर्माण होईल. एक किलो ओल्या कल्चरला फक्त 100 ग्रॅम कोरडी भुकटी मिळते, हे समीकरण शेतकऱ्याला समजून घ्यावं लागेल. यावर आधारित, सरासरी 20 टँक स्पिरुलिना शेती व्यवसायातून दररोज 4-5 किलो ड्राय स्पिरुलिना पावडर तयार होईल. स्पिरुलिनाचे एका महिन्यात उत्पादन सुमारे 100 ते 130 किलो प्रति महिना होईल.

बाजारात वाळलेल्या स्पिरुलिना पावडरची किंमत सुमारे रु. 6000/- प्रति किलो. एक शेतकरी दरमहा सुमारे 40 – 45,000/- कमवू शकतो. एखादा शेतकरी मातीच्या खड्ड्यांत टिकाऊ प्लास्टिक शीटने झाकूनही निश्चित गुंतवणूक कमी करू शकतो, शेतकरी जमिनीत उपलब्ध जास्तीत जास्त जागेचा वापर करून काँक्रीट तलावाव्यतिरिक्त कमी खर्चात, टिकाऊ साहित्याने बनवलेल्या टाक्या वाढवून अधिक नफा कमवू शकतो, ज्यामुळे जास्त नफा परतावा मिळून श्रम आणि गुंतवणूक कमी होईल.

एक एकरात इतकी कमाई होईल

एका एकरात दररोज 32 किलो उत्पादन होईल. त्याची सरासरी 800 रुपये प्रतिकिलो दराने विक्री होते. त्यानुसार एका दिवसात 25600 रुपये येतात. एका महिन्यात ते सात लाख रुपयांपेक्षा जास्त आहे. त्याचे प्रशिक्षण भारत सरकारच्या एमएसएमई मंत्रालयाच्या https://msme.gov.in/  अंतर्गत देखील दिलं जातं.

स्पिरुलिना (Spirulina) शेती प्रशिक्षण :-

स्पिरुलिना शेतीचे प्रशिक्षण घेणे सर्वात महत्त्वाचे आहे कारण स्पिरुलिना व्यवसाय सुरू करणारे अनेक लोक साध्या चुकांमुळे अयशस्वी झाले आहेत, आणि छोट्या छोट्या चुकांमुळे संपूर्ण उत्पन्न खराब होण्याची शक्यता असते. त्यामुळे प्रशिक्षणासोबतच व्यावहारिक अनुभव हा स्पिरुलिना (Spirulina) फार्मिंग बिझनेस प्लॅन बनतो.

महाराष्ट्रात यामधील 2 प्रशिक्षण केंद्रे उपलब्ध आहेत. 

GM Spirulina,
C/s क्रमांक 121/1 मध्यवर्ती प्रशासनासमोर.
बिल्डिंग :- इंदिरा कॉलनी उरुण इस्लामपूर, महाराष्ट्र 415409
फोन : 075075 16006

चावडी स्पिरुलिना ट्रेनिंग,
फ्लॅट नंबर 301,
प्रेरणा आर्केड बिल्डिंग,
तारकपूर बस स्टँड, अहमदनगर

अधिक माहितीसाठी कृषी विज्ञान केंद्र , (पायरेन्स ) बाभळेश्वर, ता राहता जि अहमदनगर येथे संपर्क करावा.